Kiểm Thử Phần Mềm Là Gì? Phân Loại Và Quy Trình Kiểm Thử Phần Mềm

39

Kiểm thử là khâu không thể thiếu trong quy trình phát triển phần mềm chuyên nghiệp. Quá trình này bao gồm 5 giai đoạn chính từ lập kế hoạch, phân tích thiết kế, thực hiện kiểm thử cho đến đánh giá và hoàn thiện sản phẩm. Việc thực hiện kiểm thử toàn diện sẽ giúp phát hiện sớm các lỗi tiềm ẩn, đảm bảo phần mềm vận hành ổn định và đáp ứng đúng yêu cầu người dùng.

Kiểm Thử Phần Mềm Là Gì?

Kiểm thử phần mềm là quá trình có hệ thống nhằm đánh giá và xác minh sản phẩm phần mềm có đáp ứng đúng các yêu cầu đề ra hay không. Quá trình này bao gồm việc kiểm tra, phân tích và đánh giá toàn diện các khía cạnh của sản phẩm, được thực hiện bởi đội ngũ kiểm thử (Tester) thông qua việc kết hợp các công cụ thủ công và tự động.

Tầm quan trọng của kiểm thử phần mềm được thể hiện qua nhiều khía cạnh:

Đảm bảo chất lượng và trải nghiệm người dùng

• Phát hiện và khắc phục lỗi sớm trước khi sản phẩm đến tay người dùng
• Đảm bảo sự tương thích đa nền tảng và thiết bị
• Kiểm tra khả năng hoạt động trên các trình duyệt và độ phân giải khác nhau

Tối ưu chi phí và hiệu quả phát triển

• Giúp phát hiện lỗi từ giai đoạn đầu, giảm chi phí sửa chữa
• Tiết kiệm thời gian và nguồn lực trong quá trình phát triển
• Ngăn ngừa các vấn đề có thể phát sinh sau khi triển khai

Đảm bảo an ninh và độ tin cậy

• Bảo vệ thông tin cá nhân của người dùng
• Kiểm tra các lỗ hổng bảo mật tiềm ẩn
• Xây dựng niềm tin với khách hàng thông qua sản phẩm chất lượng

Mặc dù một số doanh nghiệp có thể coi nhẹ việc kiểm thử vì lý do ngân sách, nhưng đây là bước không thể thiếu trong quy trình phát triển phần mềm chuyên nghiệp. Một quy trình kiểm thử kỹ lưỡng không chỉ đảm bảo chất lượng sản phẩm mà còn góp phần xây dựng thương hiệu và tạo dựng niềm tin với khách hàng.

Quy Trình Kiểm Thử Phần Mềm

Quy trình kiểm thử phần mềm là một chuỗi các hoạt động có tổ chức, được thực hiện theo trình tự logic để đảm bảo chất lượng sản phẩm. Quy trình này bao gồm năm giai đoạn chính:

Lập kế hoạch và kiểm soát

Giai đoạn này đặt nền móng cho toàn bộ quy trình kiểm thử phần mềm. Đội ngũ kiểm thử xác định rõ mục tiêu, phạm vi kiểm thử, chiến lược thực hiện và các công cụ cần thiết. Đồng thời, họ thiết lập các tiêu chí hoàn thành và hệ thống giám sát để đảm bảo quá trình kiểm thử luôn đi đúng hướng và đạt hiệu quả cao.

Phân tích và thiết kế

Trong giai đoạn này, các yêu cầu được chuyển đổi thành các trường hợp kiểm thử cụ thể. Quá trình bao gồm việc xem xét kỹ lưỡng cơ sở kiểm thử, xây dựng các điều kiện kiểm tra, thiết kế bài kiểm thử chi tiết và chuẩn bị môi trường thử nghiệm phù hợp.

Thực hiện kiểm thử

Đây là giai đoạn thực thi các bài kiểm thử đã được thiết kế, bao gồm việc:

• Triển khai các trường hợp kiểm thử với dữ liệu thực tế
• Tối ưu hóa quy trình bằng cách nhóm các bài kiểm thử liên quan
• Kiểm tra lại các lỗi đã được sửa
• Ghi nhận và đối chiếu kết quả với mục tiêu đề ra

Đánh giá tiêu chí hoàn thành và báo cáo

Giai đoạn này tập trung vào việc phân tích kết quả kiểm thử, đánh giá mức độ đạt được so với tiêu chí đề ra, và tổng hợp báo cáo chi tiết về các lỗi phát hiện được cùng đề xuất giải pháp khắc phục.

Hoàn tất kiểm thử

Giai đoạn cuối cùng này bao gồm:

• Xác nhận việc bàn giao sản phẩm theo đúng kế hoạch
• Lưu trữ tài liệu và công cụ kiểm thử để tái sử dụng
• Chuyển giao cho đội bảo trì
• Đúc kết kinh nghiệm cho các dự án tương lai

Mỗi giai đoạn trong quy trình kiểm thử phần mềm đều đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng sản phẩm cuối cùng. Việc tuân thủ nghiêm ngặt quy trình này giúp phát hiện và khắc phục lỗi một cách hiệu quả, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho việc cải tiến liên tục.

Các mức kiểm thử phần mềm

Các mức kiểm thử phần mềm là tập hợp các hoạt động kiểm tra được thực hiện ở từng giai đoạn phát triển cụ thể, từ lúc lập trình các chức năng nhỏ cho đến khi sản phẩm hoàn thiện và tích hợp với các hệ thống khác.

Kiểm thử (mức) đơn vị (unit testing)

Kiểm thử đơn vị là mức kiểm thử cơ bản nhất trong quy trình kiểm thử phần mềm, tập trung vào việc kiểm tra các thành phần nhỏ nhất của hệ thống như class, function, hay module một cách độc lập. Quá trình này thường được thực hiện bởi chính các lập trình viên (developer) và đòi hỏi sự hỗ trợ của các thư viện kiểm thử chuyên dụng.

Đặc điểm chính của kiểm thử đơn vị:

• Sử dụng các framework kiểm thử như XUnit, JUnit, NUnit, Jest
• Giả lập (mock) các thành phần liên quan để tách biệt đơn vị cần kiểm thử
• Dựa vào mã nguồn và tài liệu đặc tả yêu cầu hệ thống (SRS)
• Thực hiện verification và regression testing khi sửa lỗi

Lợi ích của việc phát hiện lỗi ở mức kiểm thử đơn vị:

• Tiết kiệm thời gian và chi phí sửa lỗi
• Ngăn ngừa các vấn đề tích hợp phức tạp
• Giảm thiểu rủi ro khi triển khai thực tế
• Dễ dàng xác định và sửa chữa lỗi

Quy trình kiểm thử đơn vị đòi hỏi việc xác định các trường hợp kiểm thử cụ thể, thực hiện kiểm tra, và đảm bảo rằng quá trình sửa lỗi không gây ra các vấn đề mới. Đây là nền tảng quan trọng cho các mức kiểm thử cao hơn trong quy trình phát triển phần mềm.

Kiểm thử tích hợp (integration testing)

Kiểm thử tích hợp là giai đoạn quan trọng trong quy trình kiểm thử phần mềm, được thực hiện sau khi các thành phần riêng lẻ đã được kiểm thử đơn vị. Giai đoạn này tập trung vào việc kiểm tra sự tương tác giữa các thành phần khi chúng được kết hợp với nhau.

Các mức kiểm thử tích hợp

1. Component Integration Testing

• Kiểm thử tích hợp giữa các thành phần trong cùng một hệ thống
• Thường được thực hiện bởi lập trình viên
• Tập trung vào việc kiểm tra tương tác giữa các API, module trong cùng ứng dụng

1. System Integration Testing

• Kiểm thử tích hợp giữa các hệ thống độc lập có liên quan
• Thường được thực hiện bởi Tester (QC/QA)
• Ví dụ: tích hợp giữa hệ thống thương mại điện tử và dịch vụ thanh toán, hoặc dịch vụ giao hàng

Phương pháp tích hợp

1. Big-Bang Integration Testing

• Tích hợp và kiểm thử tất cả thành phần cùng lúc
• Phù hợp với hệ thống nhỏ, đơn giản
• Khó xác định nguồn gốc lỗi trong hệ thống lớn

1. Top-Down Integration Testing

• Kiểm thử từ các module cấp cao xuống cấp thấp
• Theo luồng điều khiển của hệ thống
• Giúp phát hiện sớm các lỗi kiến trúc

1. Bottom-Up Integration Testing

• Kiểm thử từ các module cấp thấp lên cấp cao
• Đảm bảo tính ổn định của các thành phần cơ sở
• Phù hợp với hệ thống có nhiều thành phần độc lập

1. Sandwich/Hybrid Integration Testing

• Kết hợp cả Top-Down và Bottom-Up
• Kiểm thử song song các cấp
• Tối ưu thời gian và hiệu quả kiểm thử

Việc lựa chọn phương pháp kiểm thử tích hợp phụ thuộc vào đặc điểm dự án, kiến trúc hệ thống và nguồn lực sẵn có. Ngoài các phương pháp dựa trên cấu trúc, có thể áp dụng cách tiếp cận theo luồng chức năng để đảm bảo tính toàn vẹn của hệ thống.

Kiểm thử hệ thống (system testing)

Kiểm thử hệ thống được thực hiện sau khi phần mềm đã được phát triển hoàn thiện, nhằm đánh giá toàn diện cả chức năng và phi chức năng của hệ thống. Giai đoạn này do Tester thực hiện, tập trung vào:

• Kiểm tra các luồng xử lý chức năng trọn vẹn
• Đánh giá hiệu năng thông qua load testing
• Kiểm tra tính khả dụng (usability) cho người dùng cuối
• Áp dụng kỹ thuật kiểm thử hộp đen dựa trên tài liệu mô tả chức năng
• Xây dựng test case end-to-end với input từ nhiều bên liên quan

Kiểm thử chấp nhận (acceptance testing)

Kiểm thử chấp nhận là giai đoạn cuối cùng, được thực hiện bởi đại diện khách hàng hoặc nhóm chuyên môn không tham gia trực tiếp vào phát triển. Mục đích chính là đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu thực tế của người dùng, tập trung vào:

1. Các câu hỏi cốt lõi:

• Hệ thống đã sẵn sàng triển khai thực tế?
• Đáp ứng đầy đủ mong đợi của người dùng?
• Đủ điều kiện nghiệm thu và thanh toán?

1. Hai hình thức kiểm thử chấp nhận phổ biến cho phần mềm đóng gói (COTS):

Alpha Testing

• Thực hiện tại môi trường phát triển
• Do nhân viên nội bộ không tham gia phát triển thực hiện
• Thường diễn ra trước Beta Testing
• Đánh giá từ góc độ người dùng nội bộ

Beta Testing

• Thực hiện tại môi trường thực tế của khách hàng
• Do người dùng cuối trực tiếp thực hiện
• Có thể diễn ra song song hoặc sau Alpha Testing
• Đánh giá trong điều kiện sử dụng thực tế

Sự khác biệt quan trọng giữa kiểm thử hệ thống và kiểm thử chấp nhận:

• System Testing: Tập trung vào tìm lỗi và đánh giá độ chính xác theo yêu cầu kỹ thuật
• Acceptance Testing: Đánh giá sự phù hợp với mong đợi thực tế của người dùng và các bên liên quan

Quá trình này thường có sự phối hợp giữa Tester và khách hàng để đảm bảo sản phẩm đáp ứng cả yêu cầu kỹ thuật và nhu cầu thực tế.

Phân Loại Kiểm Thử Phần Mềm

Loại kiểm thử là các nhóm các hoạt động kiểm thử được thực hiện để nhắm đến một mục đích cụ thể nào đó, ví dụ như để đánh giá chức năng, hiệu năng, hay các khía cạnh khác. Sau đây là một số loại kiểm thử thường gặp:

Kiểm thử chức năng (Functional testing)

Kiểm thử chức năng tập trung vào việc đánh giá hoạt động của hệ thống theo yêu cầu nghiệp vụ đã định, có thể được thực hiện ở mọi mức kiểm thử. Có hai phương pháp tiếp cận chính:

1. Requirements-based Testing

• Dựa trên tài liệu đặc tả yêu cầu phần mềm (SRS)
• Xác định phạm vi kiểm thử dựa trên yêu cầu
• Ưu tiên kiểm thử theo mức độ rủi ro và tầm quan trọng
• Đảm bảo các chức năng trọng yếu được kiểm tra trước

1. Business-process-based Testing

• Sử dụng hiểu biết về quy trình nghiệp vụ thực tế
• Xây dựng kịch bản kiểm thử dựa trên tình huống thực tế
• Phát hiện sớm các lỗi xử lý nghiệp vụ
• Ví dụ: kiểm thử chuyển tiền liên ngân hàng trong trường hợp bảo trì hoặc quá tải

Kiểm thử phi chức năng (Non-functional testing)

Tập trung đánh giá các khía cạnh chất lượng và thuộc tính phi chức năng của hệ thống:

1. Kiểm thử hiệu năng

• Đánh giá khả năng chịu tải của hệ thống
• Sử dụng công cụ chuyên dụng như JMeter, K6
• Xác định giới hạn xử lý đồng thời
• Đánh giá thời gian phản hồi

1. Kiểm thử tính khả dụng

• Đánh giá mức độ dễ sử dụng
• Kiểm tra trải nghiệm người dùng
• Xem xét tính trực quan và tiện lợi của giao diện

Cả hai loại kiểm thử này đều được thực hiện ở mọi mức kiểm thử, từ đơn vị đến hệ thống, nhằm đảm bảo sản phẩm không chỉ hoạt động đúng mà còn đáp ứng được các yêu cầu về chất lượng và hiệu suất.

Kiểm thử cấu trúc (Structural testing)

1. Kiểm thử xác nhận chi tiết

• Đảm bảo môi trường và dữ liệu kiểm thử nhất quán
• Thực hiện các trường hợp kiểm thử giống như lần đầu
• Cảnh giác với khả năng phát sinh lỗi mới
• Kết hợp với kiểm thử hồi quy để đảm bảo toàn diện

1. Kiểm thử hồi quy mở rộng

• Thực hiện khi có thay đổi code hoặc chức năng mới
• Xác minh không có tác động tiêu cực đến hệ thống hiện có
• Thích hợp cho tự động hóa do tần suất thực hiện cao
• Đảm bảo tính ổn định của toàn bộ hệ thống

Cả hai loại kiểm thử này đều quan trọng trong quá trình phát triển và bảo trì phần mềm, giúp đảm bảo chất lượng sản phẩm sau mỗi lần thay đổi. Việc tự động hóa các test case hồi quy là xu hướng phổ biến, giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực trong quá trình phát triển liên tục.

Kiểm thử phần mềm là quá trình then chốt quyết định chất lượng sản phẩm cuối cùng. Doanh nghiệp cần đầu tư nguồn lực thích đáng và tuân thủ quy trình kiểm thử chặt chẽ để đảm bảo phần mềm hoạt động hiệu quả, an toàn và đáp ứng đúng nhu cầu sử dụng.

Để được tư vấn chi tiết về chiến lược kiểm thử phù hợp, hãy liên hệ với đội ngũ chuyên gia tại Prime Commerce. Chúng tôi sẽ giúp bạn xây dựng quy trình từ thiết kế phát triển đến kiểm thử sản phẩm đầu cuối toàn diện.

Nếu bạn thấy thông tin hữu ích, hãy chia sẻ bài viết! Liên hệ ngay Prime Commerce để được hỗ trợ về giải pháp kiểm thử phần mềm chuyên nghiệp.

• Trang liên hệ: https://primecommerce.asia/contact
• Hotline: +84 28 665 42 688
• Mail: [email protected]
• Địa Chỉ: 207/07 Đường Nguyễn Văn Thủ, Phường Đa Kao, Quận 1, Thành Phố Hồ Chí Minh